1923 yılında Türkiye ile Yunanistan arasında imzalanan Türk ve Rum Ahalinin Mübadelesine Dair Sözleşme, Lozan Konferansı sırasında 30 Ocak 1923 tarihinde imzalanmış ve Lozan Antlaşması’nın eki olarak 24 Temmuz 1923 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu sözleşmeye göre, Türkiye’deki Ortodoks Rumlar (İstanbul Rumları hariç) ile Yunanistan’daki Müslüman Türkler (Batı Trakya’dakiler hariç) zorunlu göçe tabi tutulmuştur. Mübadele, yalnızca Türkiye ve Yunanistan arasında yapılmıştır. Lozan Barış Antlaşması’nı imzalayan diğer devletler (İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Romanya, Yugoslavya) bu sözleşmeye taraf değildir.
Sözleşmeye göre:
Lozan Antlaşması’nın Ek Sözleşmesi (Türk ve Rum Ahalinin Mübadelesine Dair Sözleşme)
Madde 1: 1 Mayıs 1923 tarihinden itibaren, Türkiye’de yerleşik olan Rum Ortodokslar ile Yunanistan’da yerleşik olan Müslüman Türkler karşılıklı olarak zorunlu nüfus mübadelesine tabi tutulacaktır. Bu kişiler, diğer devletin izni olmadan eski yerlerine dönemeyecektir.
Madde 2: İstanbul Rumları ve Batı Trakya Türkleri mübadele kapsamı dışında bırakılmıştır.
Madde 3: 18 Ekim 1912 tarihinden sonra göç etmiş olanlar da mübadele kapsamına dahil edilecektir.
Madde 4: Türkiye’deki aileleri göç etmiş olan Rum erkekler öncelikli olarak gönderilecektir.
Madde 5: Göç edenlerin taşınır ve taşınmaz mallarına ilişkin hakları korunacak, bu malların tasfiyesi için Karma Komisyon kurulacaktır.
Madde 6: Göçü engelleyecek hiçbir engel bulunmayacak; hakkında ceza veya dava bulunan kişiler diğer ülkeye gönderilecektir.
Madde 7: Göç edenler geldikleri ülkede vatandaşlık kazanacak, eski vatandaşlıkları sona erecektir.
Madde 8: Göç edenler taşınır mallarını gümrük vergisi olmadan taşıyabilecek, dinî ve hayır kurumları da aynı haktan yararlanacaktır. Taşınır malların envanteri dört nüsha olarak hazırlanacaktır.
Madde 9: Geride kalan taşınmaz mallar Karma Komisyon tarafından tespit edilip tasfiye edilecektir.
Madde 10: 18 Ekim 1912’den sonra göç edenlerin malları da aynı usulle tasfiye edilecektir.
Madde 11-17: Karma Komisyon’un yapısı, üyeleri, görevleri ve karar alma usulleri belirlenmiştir.
Madde 18: Taraf devletler sözleşmenin uygulanması için gerekli yasal düzenlemeleri yapacaklardır.
Madde 19: Sözleşmenin protokolü de aynı hukuki değere sahip olup, Lozan Antlaşması ile eş zamanlı yürürlüğe girer.
İmzalayanlar:
Türkiye adına: Dr. Rıza Nur
Yunanistan adına: Politis ve Calvocoressi
Mübadeleye Tabi Olan Nüfus:
Türkiye’den gönderilen Ortodoks Rumlar: Yaklaşık 1.200.000 kişi (İstanbul Rumları hariç)
Yunanistan’dan gönderilen Müslüman Türkler: Yaklaşık 500.000 kişi (Batı Trakya Türkleri hariç)
İstanbul Rumları ve Batı Trakya Müslümanları mübadele kapsamı dışında kalmıştır.
Lozan Barış Antlaşması’nı İmzalayan Devletler:
Türkiye
Yunanistan
Birleşik Krallık
Fransa
İtalya
Japonya
Romanya
Yugoslavya
Lozan Antlaşması’na taraf olan diğer devletlerin mübadele sözleşmesine imzası yoktur. Sözleşme, sadece Türkiye ve Yunanistan arasında yapılmış bir ikili anlaşmadır
