Karacaova: Tarih, Kimlik ve Bellek
Hüsnü Yazıcı
1. Bizans Dönemi ve Erken Türk Varlığı (11–12. Yüzyıl)
Karacaova (Moglena), bugünkü Yunanistan’ın Vodina (Edessa) ile Gevgeli arasındaki verimli ovanın adıdır. Bizans kaynaklarında, 11. yüzyıldan itibaren Peçenek ve Kuman boylarının Moglena bölgesine yerleştirildiği kayıtlıdır¹. Anna Komnene² ve Zonaras³, bu yerleşimleri ayrıntılı olarak aktarır. Akdes Nimet Kurat’a göre Osmanlılar XIV. yüzyılın sonlarında bölgeye geldiklerinde bu Türk toplulukları hâlâ kimliklerini muhafaza etmekteydi⁴.
2. Moglena ve Lavra Belgesi (1184)
İmparator Andronikos I Komnenos’un 1184 tarihli prostaxis belgesinde Kumanların, Büyük Lavra Manastırı’na ait yaylalarda hayvanlarını otlattığı ve vergilerini ödemediği kayıtlıdır⁵. Bu belge, Kumanların Bizans otoritesine tabi, yerleşik ve vergilendirilmiş bir topluluk olduğunu gösterir.
3. Osmanlı Fethi ve Evrenos Bey (14. Yüzyıl Sonu)
Osmanlı fethinden sonra Karacaova, Evlad-ı Fatihan iskân politikası çerçevesinde yeniden yapılandırıldı⁶. Evrenos Bey, Rumeli’deki ilk fetih komutanlarından olup Karacaova’nın askerî ve tarımsal organizasyonunu yaptı. Mezarı Yenice-i Vardar’dadır.
4. Osmanlı Dönemi Karacaova İskânı (15.–19. Yüzyıl)
Fetih sonrası Karacaova, Osmanlı’nın stratejik iskân politikalarının uygulandığı önemli bir Rumeli bölgesiydi. Bu çerçevede⁷:
**Anadolu’dan getirilen Türkmen grupları (Konyar, Yörük)**⁸
Rumeli akıncı beylerinin soyundan gelen Evlad-ı Fatihan aileleri⁹
Arnavut, Boşnak, Tatar, Kıpti, Mısırlı gibi farklı Müslüman topluluklar¹⁰
Göçebe veya yarı göçebe unsurlar
İskânın temel amaçları:
Askerî güvenlik — Balkanlar’daki Osmanlı hâkimiyetini korumak için sınır hattına sadık Müslüman nüfus yerleştirilmesi.
Ekonomik üretim — Verimli topraklarda tarım ve hayvancılığın geliştirilmesi.
Sosyal ve idari düzen — Osmanlı tımar sistemiyle köylerin yeniden organize edilmesi.
Karacaova,da,İskân iki şekilde uygulandı¹¹:
Mevcut Hristiyan köylerine ek yerleştirme (karma köyler)
Boşalmış köylerin yeniden canlandırılması (Anadolu’dan ve Rumeli içlerinden Müslüman nüfus)
1720 tarihli Müdevver Defteri, Karacaova’daki 18 köyün 14’ünün Evlad-ı Fatihan köyü olduğunu belgelemektedir¹².
1831 Nüfus Defteri de köylerin askerî ve tarımsal amaçlı yerleşik Müslüman nüfusa sahip olduğunu göstermektedir¹³.
5. Karlofça Antlaşması (1699)
1699 Karlofça Antlaşması, Osmanlı’nın Balkanlar’daki hâkimiyetini zayıflatan dönüm noktası oldu¹⁴. Karacaova stratejik öneminden dolayı Osmanlı kontrolünde kaldı; ancak bölge Hristiyan çetelerin tehdidi altına girdi.
6. Berlin Antlaşması (1878)
93 Harbi’nin ardından imzalanan Ayastefanos Antlaşması ile Karacaova Bulgaristan’a bırakıldı; ancak Berlin Antlaşması ile tekrar Osmanlı toprağı oldu¹⁵.
7. Askerî Katkılar
9 Mayıs 1802 (C..AS.. 942–40871): Karacaabad livasından Mısır Seferi için 500 asker yazıldı¹⁶.
Balkan Savaşları öncesinde Karacaabad’dan 250 piyade asker çıkarılması için emir gönderildi.
8. Vodina Camii – Fatih Sultan Mehmed’in Eseri
Fatih Sultan Mehmed Han’ın bizzat yaptırdığı Vodina Camii, Osmanlı hâkimiyetinin, vakıf sisteminin ve İslam kültürünün bölgede en güçlü sembolüydü¹⁷. 1919 yılında, Yunan unsurlar tarafından saldırıya uğrayarak tahrip edildi.
9. Eğitim ve Okullar
20 Kasım 1892 (H.EUM.5.): Notya köyü ileri gelenlerinden Büyük Mustafa Bey ve Küçük Mustafa Bey’e Mecidiye Nişanı verildi¹⁸.
27 Temmuz 1893 (H.13-01-1311): Notya köyünde halkın bağışları ve padişah desteği ile ibtidai mektep açıldı¹⁹.
10. Öğretmen Tayinleri
3 Aralık 1913 (MF.MKT.): Fuştanlı öğretmen Ali Rıza Efendi Ankara’ya tayin edildi²⁰.
Gabrişte köyü muallimi Yusuf Ziyaeddin Efendi Adana Karaisalı Rüştiyesi’ne atandı²¹.
Gastelop köyü halkı, Mahmud oğlu Hüseyin Efendi’nin tekrar muallim olarak atanmasını talep etti²².
11. Enver Paşa Karacaova’da (1908)
II. Meşrutiyet öncesinde Enver Bey, Karacaova’da İttihat ve Terakki adına görevlendirildi²³.
12. Sözlü Kaynaklar
Süleyman Ilgaz (1900, Gustulup): “Gustulup Türk köyüdür. Cami, medrese, değirmen vardı. Hasan, Mehmet, Muhammed Hocalar bize Kur’an öğretti. Zengindik.”²⁴
Ali Solmaz (1898, Kapiyani): “Bin hanelik köyümüz Türk köyüydü. 40–50 hane Hristiyan vardı. Rum, Bulgar ve Roman’dılar. Bize ‘ağa’ derlerdi. İşçi olarak çalışırlardı”²⁵
Abdullah Arıç (1894, Fuştan): “Fuştan Türk köyü yaklaşık 500 haneydi. Nahiye müdürümüz, Atatürk’ün eniştesi Ohrili Faik Bey’di. Yunan çeteleri köyleri yaktı. Biz bu olayları tepelerden seyrettik.”²⁶
13. Karacaova Şehitleri
Ali Ağa Mehmet – Selanik Karacaabad – 1897
Hasan Hüseyin – Selanik Karacaabad – 1916
Mustafa Mehmet Ağa – Selanik Karacaabad – 1906
14. Lozan ve Mübadele (1923–1924)
30 Ocak 1923 Lozan Antlaşması Mübadele Protokolü’ne göre Karacaova halkı mübadil statüsünde Türkiye’ye göç etti²⁸.
📜 Dipnotlar
1-4. Bizans kaynakları: Anna Komnene, Zonaras; Akdes Nimet Kurat, Peçenek Tarihi.
5. CNRS Éditions, Actes de Lavra.
6-7. Halil İnalcık, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet; Gökbilgin, Rumeli’de Yörükler ve Evlad-ı Fatihan.
8-10. a.g.e., Osmanlı arşivleri ve Hüsnü Yazıcı saha çalışmaları.
11. Rumeli İskân Politikaları – Tımar Sistemi belgeleri.
12. Levent Kayapınar, 1720 Müdevver Defteri.
13. Hüsnü Yazıcı, 1831 Nüfus Defteri çalışması.
14-15. Karlofça ve Berlin Antlaşmaları.
16. Osmanlı Arşivi, C..AS.. 942–40871.
17. Osmanlı Arşivi, H.EUM.3.Şb 27/66.
18-19. Osmanlı Arşivi, H.EUM.5., H.13-01-1311.
20-22. Osmanlı Arşivi, MF.MKT. ve muallim tayin dilekçeleri.
23. Şevket Süreyya Aydemir, Enver Paşa.
24-26. İskender Özsoy, Abdullah Arıç röportajı.
27. Hüsnü Yazıcı arşiv belgelerine dayalı Karacaova şehit listesi.
28. Lozan Mübadele Protokolü, 1923.
