Peçenek Türkleri, Bizans İmparatorluğu'nun kuzeydoğu sınırlarında yaşayan ve sık sık imparatorluğa akınlar düzenleyen bir Türk boyudur. Bu nedenle, Bizanslı tarihçiler eserlerinde Peçenekleri sıklıkla ele almışlardır. İşte Peçenekleri eserlerinde anlatan bazı önemli Bizanslı tarihçiler:
* Prokopios: 6. yüzyılda yaşamış olan Prokopios, Gotik Savaşlar ve Doğu Roma İmparatorluğu'nun diğer savaşlarını anlatan eserlerinde Peçeneklere de yer vermiştir. Peçeneklerin yaşam tarzı, savaş taktikleri ve Bizans ile ilişkileri hakkında önemli bilgiler sunar.
* Theofanes İtirafçı: 8. ve 9. yüzyıllarda yaşamış olan Theofanes, Bizans kroniklerinde Peçenek akınları ve Bizans-Peçenek ilişkileri hakkında detaylı bilgilere yer vermiştir.
* Leo Taktikos: 9. yüzyılda yaşamış olan Leo Taktikos, askeri bir komutan ve yazar olarak, eserlerinde Peçeneklere karşı nasıl savaşılması gerektiği konusunda taktikler sunmuştur.
* Georgios Kedrenos: 11. yüzyılda yaşamış olan Georgios Kedrenos, Bizans tarihini kapsayan geniş bir eserde Peçeneklerin Bizans'a yaptığı akınları ve bu akınların sonuçlarını detaylı bir şekilde anlatmıştır.
* Zonaras: 12. yüzyılda yaşamış olan Zonaras, Bizans tarihini özetleyen eserinde Peçenekler hakkında da bilgiler vermiştir.
Bu tarihçilerin eserleri, Peçeneklerin siyasi, sosyal ve askeri hayatları hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Peçeneklerin göçebe bir yaşam sürdürdükleri, atlı okçulukta oldukça başarılı oldukları ve sık sık Bizans topraklarına baskınlar düzenledikleri bu kaynaklardan öğrenilebilir.
Peçenekler hakkındaki bu Bizanslı kaynaklar, tarihçilerin Orta Asya'dan Avrupa'ya uzanan göç hareketlerini ve bu hareketlerin Bizans İmparatorluğu üzerindeki etkilerini anlamalarına yardımcı olmaktadır
TÜRK KÜLTÜRÜ SAYI 452 YIL XXXVlll ARALIK 2000 İSLAM VE ANADOLU TARİHİ AÇlSINDAN ÖNEMLİ
· BiZANS TARİHÇİLERİ
1. MIKHAlL A TT ALEIATES (ö. 1080)
Bizanslı hukukçu, yargıç ve tarihçidir. Muhtemelen Parnphylia'da Attalia şehrinde doğmuş
olduğu için bu unvana sahiptir. Şu halde Attaliates onun asıl aile adı değildir. Doğduğu yerden
avukatlık mesleğine başladığı başşehre göç etmiştir. İstanbul ve Tekirdağ'da inşaat ve arazi spe- külasyonu sayesinde oldukça bUyUk bir servet kazanmıştJr. Sivil ve askeri mahkemelerde avukat-
lık yaprnıştJr.Lnparator IV. Romanos Diogenes'e (1068-1071) askeri hllim sıfatıyla seferlerinde
refakat ettiği devre içinde kendisine patrikios rütbe ve unvanı tevcih olunmuştur. lmparator M.
Vll. Parapinakes devrinde de mevkiini muhafaza etmiştir. Bu imparatorun sukutundan sonra ken-
disine magister unvanı b~eden N. Botaniates'e iltihak etmiştir. Mikhael'in dost çevresine dok-
tor ve mütercim Symon Sethos, devlet adamı M. Burumites ve muhtemelen Achrida başpiskoposu
Theohylaktos dahil idiler. VII. Mikhael Dukas'ın Peçenekler ile yaptığı savaşlara da katılmıştJr.
Bu arada 1034-1079 tarihleri arasındaki olaylan kapsayan Historia (1079-1080) adlı eserini impa-
rator Nikephoros Botaneiates'e (1078-1081) ithaf etmiştir. VI. asırda yaşamış ola."l. Agathias'tan
esinlenerek yazmış olduğu bu kitabı eksik olmakla birlikte sağlıklı bilgiler içermektedir. Arkaik
bir üslup kullanmıştır.
Eseri Bizans Lnparatorluğu Başşehir Memurlar Asalet Sınıfının Hakimiyet Devri (1025-
1081) kaynaklan arasında zikredilen M. Attaleiates, Bizans sarayında itibarlı bir mevkiye sahip
olarak 1034-1079 tarihleri arasında meydana gelen olaylan carılı ıjahit olarak tasvir etmiljtir. Bu
sebeple eseri çok kıymetlidir. Nasıl ki, Psellos sivil partinin temsilcisi idiyse Attaleiates de askeri
feodal aristokrasinin bir taraftan idi. Attaleiates'in memuriyet ayatında yükselilji Romanos Dio-
genes. zamanın a başlamış olup, bu imparatorun saltanaundan itibaren tasvirleri dalıa da zengin-
eşmekte fakat diğer yandan subjektifleşme tedir. Attaleiates' in tarihinden, dalıa sonra Ioarınes
Skylitzes Contimuatus, Nikephoros Bryennios, Anna Komnene ve Ioarınes Zonaras gibi tarihçiler
yararlanmllj ardır. Attaleiates, 1077 yılında kurduğu bir manastır için ayin kurallanru içeren bir
kitap yazdıktan başka, 1072 yılında imparator VII. M. Dukas'ın isteği üzerine bir klavuz hazırla
ffillillr.
Eserde Türk tarihiyle ilgili özgün bilgiler de mevcuttur. Selçuklu-Bizans ililjkileri ve savaş-
lan hakkında bilgi verir. Peçenek-Bizans savaşlarından, Oğuzlar ve Kumanlar'dan bahseder. lıı1-
parator X. Konstantinos'un 1065'te Oğuzlar'a karşı yürürnesinden başka, Türkler'in Anadalo- yu'ya ilk akınlan ve Romanos Diogenes'in onlara karşı yaptığı seferlerini (1060-1070'li yıllarda)
de anlatJr. Ancak, eserin bizim açll11l2dan önemi, Malazgirt Savaşı 'nı anlatmasıdır. Aynca o, eser-
de Bizans egemenliğindeki Bulgarlar ve Macarlar ın Bizans'a karşı yapmış olduklan akınlardan
da söz eder. Eserin neıjri: M. Attaleiates, Historia, (nşr. I. Bekker), C.S.H.B., Bonn 1836. 1056 yı-
ına kadar olan bölümü ise, H. Gregoire tarafından 1958 lında Fransızcaya çevrilmiştir.
• Ara~unna görevlisi, Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyaı Fakültesi Tarih/Ortaçağ Bölümü.
2. MIKHAlL PSELLOS (1018-1081)
Orta halli bir ailenin ikinci çocuğu olarak 1018 yılında Bizantian veya Konstantinoupolis'te
(!stanbul) doğdu. Annesinin te~vik ve desteğiyle tercih ettiği öğrenim hayatını baJlarıyla tamamla-
dı. Yirmi dört yaJlında iken artık devrinin bütün ilimlerine (felsefe, geometri, hukuk, tıp ve teolo-
ji) vakıf bulunuyordu. ·
V. Mikhail döneminde 1041-1042 yılında bir arkadallının yardımıyla sekreter olarak girdiği
sarayın, IX. Konstantinos Monomakhes zamanında (1042-1055) en gözde kişisi oldu. 1045 yılın-
da Bizantion'da yeniden kurulan yüksek okulda "Filozofların Konsülü" unvaruyla Felsefe bölü-
münün baJlına getirildi. Sonraki yıllarda ise, hükUmet memuru ve imparator diınışmaru olarak
önemli görevleri üzerine aldı.
Bizantian patriği Mikhail Kerullarios (1043-1058) ile arası açılınca Olypos manastırına çe-
kildi. Ancak. manastır hayatı ona göre olmadığından lmparator IX. Konstantinos 'un ölümünden
sonra tekrar Bizantion'a geri döndü.lmparatoriçe Theodora (1055-1056) ve akabinde tahta çıkan
VI. Mikhail (1056-1057) zamanlarında sarayda önemli mevkilere yükseldi. Jsaakios Komnenos
(1057-1059) tarafından da baJlbakan olarak atandı. X. Konstantinos Dukas döneminde (1059-
1067) ise, imparatorun oğullannın ve saray erkfuurun çocuklannın hacası oldu. Ayrıca, yüksek
eğitim kurumlarındaki idareciliği tekrar eline geçirdi ve imparatorun kardeşi Ioarınes Dukas ile
yakınlık kurarak onun politik daruşmanı oldu. Böylece 1063 yılında saraya dönerek eski itibarını
yeniden kazandı.
Bu güzel günler, IV. Romanos Diogenes (1068-1071) tarafından geri plana itilmesi, Mikhail
Dukas (1071-1078) zamanında da görevinden tamamen uzaklaJltınlmasıyla son buldu. Çaresiz ve
yalnız bir adam olarak, ölüm tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber muhtemelen 1081 yılında
öldü.
Eseri olan Khronagraphia 14 imparatoru kapsayan bin yıllık bir dönemi içine almaktadır. ll.
Basileious'un (976-1025) tahta çıkışından VII. Mikhail Dukas uı tahtta bulunduğu 1077 yılına
kadar gelmektedir. Şekil ve üsliip bakımından iki ayrı bölümden olu~maktadır: 976-1059 yıllan
arasını kapsayan birinci bölüm gerçekçi ve bağımsız, X. Konstantinos Dukas'uı tahta çıkışından
VII. Mikhail Dukas'ın imparatorluğunu içine alan ikinci bölüm ise taraflı olarak kaleme aluımış-
tır.
KhoronograpJıia, pekçok tarihçi hatta Psellos'un çağdaJllannca (Nikephoros Bryennios, Io-
arınes Skylitzes •. Anna Komnena ve Zonaras) bile kullanılmıştır. Eser ilk olarak C.N. Sathas tara-
fından 1874 yılında yayınlandı: "Funeral Oration on John Xophilinos", BibliotJıeca Graeca Medii
Aevi, IV.
E. Renauld tarafından da Fransızca tercümesiyle birlikte neşredildi: Michael Psellos CJıro-
rwgrapJıi ou Histoire d'un Siecle de Byzance 976-1077, I-II, Paris 1926-28. E.R.A. Sewter eseri
İngilizce'ye çevirmi~tir: Fourteen Byzantine Rulers. The Chrorwgraphia of Michael Psellos, Pen-
guin Classics, London 1966.
Tarihçinin bu eserini Prof. Dr. I~uı Demirkent ise Türkçeye kazandırmıştır: Mikluıü ?sel-
los' un Khronographia'sı, TTK, Arıkara 1992.
3. SKYLITZES (ö. 1060 civarı)
Onbirinci yüzyıl Bizans tarihçilerindendir. Hayatı hakkında bilgi bulunrnamalctadır. Eseri
olan Synopsis Historiarwn, 811-1057 yılları arasını kapsamaktadır. I. Romanos Lakapenos'un
(920-944) sonuna kadar olan dönem için Theophanes Continuatus'tan faydalanmıştır. Eserin bun-
dan sonraki kısrru günümüze kadar gelerneyen kaynaklara dayanması dolayısıyla önemlidir.
Nikephoros Phokas dönemi (963-969) için Leon Diokonios'dan, Phokas sülalesinin kroniği
olan bir eserden ve kilise menşeli kaynaktan yararlanmıştır. Ioannes Komnenos'un tahta çıkışına
kadar ulaJlan kroniğin son kısrru da büyük değer laJlımaktadır.
Eserin orijinal metni bugüne kadar neşredilmemiştir. Bonn Corpus'u ise, Skylitzes'i kopya
etmiş olan Georgios Kedrenos'un neşriyle yetinmiştir: Georgios Kedrenos (Ioarınes Skylitzes),
Synopsis Historiarwn, (nşr. I. Bekker), C.S.H.B., I-II, Bonn 1838-39.
712 (8)
SAYI452 TÜRK KÜLTÜRÜ YIL XXXVIII
2. MIKHAlL PSELLOS (1018-1081)
Orta halli bir ailenin ikinci çocuğu olarak 1018 yılında Bizantian veya Konstantinoupolis'te
(!stanbul) doğdu. Annesinin te~vik ve desteğiyle tercih ettiği öğrenim hayatını baJlarıyla tamamla-
dı. Yirmi dört yaJlında iken artık devrinin bütün ilimlerine (felsefe, geometri, hukuk, tıp ve teolo-
ji) vakıf bulunuyordu. ·
V. Mikhail döneminde 1041-1042 yılında bir arkadallının yardımıyla sekreter olarak girdiği
sarayın, IX. Konstantinos Monomakhes zamanında (1042-1055) en gözde kişisi oldu. 1045 yılın-
da Bizantion'da yeniden kurulan yüksek okulda "Filozofların Konsülü" unvaruyla Felsefe bölü-
münün baJlına getirildi. Sonraki yıllarda ise, hükUmet memuru ve imparator diınışmaru olarak
önemli görevleri üzerine aldı.
Bizantian patriği Mikhail Kerullarios (1043-1058) ile arası açılınca Olypos manastırına çe-
kildi. Ancak. manastır hayatı ona göre olmadığından lmparator IX. Konstantinos 'un ölümünden
sonra tekrar Bizantion'a geri döndü.lmparatoriçe Theodora (1055-1056) ve akabinde tahta çıkan
VI. Mikhail (1056-1057) zamanlarında sarayda önemli mevkilere yükseldi. Jsaakios Komnenos
(1057-1059) tarafından da baJlbakan olarak atandı. X. Konstantinos Dukas döneminde (1059-
1067) ise, imparatorun oğullannın ve saray erkfuurun çocuklannın hacası oldu. Ayrıca, yüksek
eğitim kurumlarındaki idareciliği tekrar eline geçirdi ve imparatorun kardeşi Ioarınes Dukas ile
yakınlık kurarak onun politik daruşmanı oldu. Böylece 1063 yılında saraya dönerek eski itibarını
yeniden kazandı.
Bu güzel günler, IV. Romanos Diogenes (1068-1071) tarafından geri plana itilmesi, Mikhail
Dukas (1071-1078) zamanında da görevinden tamamen uzaklaJltınlmasıyla son buldu. Çaresiz ve
yalnız bir adam olarak, ölüm tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber muhtemelen 1081 yılında
öldü.
Eseri olan Khronagraphia 14 imparatoru kapsayan bin yıllık bir dönemi içine almaktadır. ll.
Basileious'un (976-1025) tahta çıkışından VII. Mikhail Dukas uı tahtta bulunduğu 1077 yılına
kadar gelmektedir. Şekil ve üsliip bakımından iki ayrı bölümden olu~maktadır: 976-1059 yıllan
arasını kapsayan birinci bölüm gerçekçi ve bağımsız, X. Konstantinos Dukas'uı tahta çıkışından
VII. Mikhail Dukas'ın imparatorluğunu içine alan ikinci bölüm ise taraflı olarak kaleme aluımış-
tır.
KhoronograpJıia, pekçok tarihçi hatta Psellos'un çağdaJllannca (Nikephoros Bryennios, Io-
arınes Skylitzes •. Anna Komnena ve Zonaras) bile kullanılmıştır. Eser ilk olarak C.N. Sathas tara-
fından 1874 yılında yayınlandı: "Funeral Oration on John Xophilinos", BibliotJıeca Graeca Medii
4. ANNA KOMNENE (1083-1148J
Bizans Imparatoru I. Aleksios (1081-1 ı 18) ile Eirene Dukas'm ilk çocuğudur. Karde§i Ioan-
nes'in yerine kocası Nikephoros Bryennios'u imparatorluk tahtına geçirmeye çalışmış fakat, başa-
ramayınca inzivaya çekilerek babası Aleksios Kornnenos'un hayatını yaımıtır. lıTıparator Aleksi-
os'un yerine tahta geçen Ioannes, Anna'nın kardeşiydi ve o devir tarihçilerinden Ioannes aleyhine
tarih yazan tek kişi Anna idi.
Anna, daha çocuk yaşmdayken genç müşterek imparator Konstantinos Dukas ile nişanlan-
mış ve Aleksios, K. Dukas'a veliahtlık vaadetmişti. Kardeşi loannes'in doğumundan kısa bir süre sonra K. Dukas'm zamarısız ölümü, Anna'nın ilitirasma darbe olmuştu. Genç kadın bundan sonra
hiç durmadan ve annesinin de nzası iştirakiyle babasını, veliahtlığı şimdiki kocası Caesar Nikep-
horos Bryennios'a vasiyet etmesi için sıkışunp durmuştur. Hatta imparator ölüm döşeğinde yatar
ve kızı ve karısı tarafından büyük bir şefkatle tedavisine çalışırken bile harumlar, yaptıkları hiz-
meti arada bir kesip Ioannes'i veliahtlıktan azietmesi için israr etmişlerdir. Fakat Aleksios, oğlunu
kendine halef yapmakta kararlıydı ve öyle de oldu. Bunun üzerine, Ioannes 'e karşı annesiyle bir-
likte bir sUikast düzenleyen Anna başarısız olunca mallan mUsadere olurırnuştu. Kendisi ve zevce-
si, tacm kaybını tarihçiliğe yönelerek teları etmeye çalışmışlardır.
Anna, Aleksias'ında babasının tarihini başından ölümüne kadar (1069-1118) tasvir etmiştir.
Aslında o, kocasının 1137'de ölümü üzerine onun yarım bıraktığı eserine bir zeyl yazmayı düşün-
müş ve Alexias'ı yazmıştır. Bunun delili, 1137 yani Romanus'tan sonrasını yazmış olmasıdır.
lkirici olarak o, yarunda yaşayan kardeşi Aksukos'tan hiç bahsetmez. Antik örneklere göre şekille-
nen eski Yunan tarih yazarlığı, şiiri ve felsefesine vakıf olan prensesin seçkin bir antik üslüp ile
kaleme aldığı eseri, sadece Bizans humanismusunun çok belirgin bir abidesi olmakla kalmayıp,
aynı zamanda birinci derecede bir tarih kaynağıdır. Aleksias'm tarafgirane eğilimi ve başta krono-
loji bakımından mevcut olan kanşıklık olmak üzere diğer noksanlıklan, yazarırun mevkii ve te-
cessüs duygusu sayesinde sahip olduğu bilginin çok taraflılığı ve genişliği ile tamamen telafi edil-
mektedir. Nitekim, kronolojik olarak seneleri unuttuğu için yıllan net vermemiştir. Ayrıca o, bir
olayı alıp da bitirmez, ona tekrar tekrar değinir. Konuyla ilgili pekçok bilgi verirken, bir çoğunu
da atlamaktadır.
Anna'nın lafsilatlı tasvirleri, Bizarıs'ın yeniden büyük devlet olarak ihyasını, Batı dünyası-
nın ilk haçlı seferinde (Mayıs 1096) Bizarıs ve Türkler ile temasını; Normanlar ile kuzey ve doğu-
nun Türk kavimleriyle yapılan mücadeleleri kapsayan bu önemli devir hakkındaki bilgimizin ana
kaynağını teşkil eder. 1101 Yılı Haçlı Seferleri hakkında verilen bilgi çok yetersizdir.
· Anna, Türklere karşı husumet içiresindedir. Aleksias, Çaka Bey'in kişiliği ve faaliyetleri
hakkında bilgi veren tek kaynakur. Ondan üç yerde balıseder. Bizarıs filosunun Sakız adasına
çıkıp kaleyi kuşatması ve Çaka Bey'in Bizanslılar'ı püskUrtmesi gibi olaylar onda kayıllıdır. Ayn-
ca, I. Kılıç Arslan'ın Bizarıs'a karşı ilk mücadeleleri (1093 ve sonrası), Marmara'nın güney kıyı-
sındaki Bizans şehir ve kalelerini fethe girişınesi ve Imarator Aleksios Kornnenos'un buna karşı
savunması ve başarılan da eserde anlatılmaktadır.
Süleymanşah'ın Tutuş ile mücadelesi ve ölümünden ise şöyle bahsedilir: "Süleymarışah
(1086 Aynuseylem savaşında) dağılan ordusunu topartamak için büyük çaba gösterdi ise de başa-
rılı olamadı ve savaş meydarundan aynlıp ıssız bir yere çekildi. Çok geçmeden Tutuş, adamlarını
göndererek onu yanına getirmelerini, kendisiyle öpüşüp banşacağıru ve kendisinin, yarunda şere-
fme yakışır bir muamele göreceğiıli bildirdi. Fakat SU!eymanşah, Tutuş'un bu içten önerisi karşı-
sında, içine düştüğü bu acıldı sonun yarattığı ruhi bunalımın etkisiyle yarunda taşıdığı hançeri kal-
bine saptamak sUretiyle hayatına son verdi (Haziran 1086)".
Anna, U.tin Doğu'nun llOO'den ı ı 18'e kadarki tarihi için de en önemli Grekçe kaynaktır.
Ancak, Antakya'yı işgal eden haçlılara verdiği önernin binde biri kadarını Urfa ve kontlarırıa ver-
memiştir.
(9) 713
I452 TÜRK KÜLTÜRÜ YIL xxxvm
Eserin Fransızca tercümesi ve mufassal tarihi yorumu ile neşri: Anna Komnene, Aleksiade, (nşr. B. Leib), Calleetion Byzantine de l'Association Guillaume Bude, I-III, Paris 1937, 43, 45.
Diğer neşri: Ducange, R.H.C.G., I (Poussine neşrinin geniş bir şerhidir). Bir diğer ne§ri: A. Reif-
ferscheid, I-II, Leipzig 1884. İngilizce tercüme ve ne§ri: E. Dawes, The Alexias of the Princess
Anna Comnena, London 1928; E.R.A. Sewter, The Alexiad of Anna Comnena, Penguin Books,
London 1969; Almanca terc. Köln 1995; Türkçe terc. Bilge Umar,lstanbul1997.
5. CEDRENUS (KEDRENOS), GEORGIOS (XI. Asır)
Kedrenos, yüksek bir Bizans memuru olan loannes Skylitzes 'in XI. Asır sonunda Theopha-
nes'i devam ettirerek yazdığı ve 811-1057 yıllan arasını içeren k:roniğinin esas kısmıru kopya et-
miştir. Skylitzes, Romanos Lakapenos'un sukutuna kadar olan devre için, özellikle Thephanes
Continuarus'tan faydalanmıştır. lmparator Nikephoros Phokas'ın sonuna kadarki dönem için
Skylitzes, Leon Diakonos'un da faydalandığı, Phokas sUlalesinin bir tür kroniği olan bir eserden
ve bunun yarunda kilise menşeli bir kaynaktan yararlanmıştır. Leon Diakonos ile Skylitzes'in, do-
layısıyla bilyük oranda
SAYI452 TÜRK KÜLTÜRÜ YIL xxxvm
Eserin Fransızca tercümesi ve mufassal tarihi yorumu ile neşri: Anna Komnene, Aleksiade, (nşr. B. Leib), Calleetion Byzantine de l'Association Guillaume Bude, I-III, Paris 1937, 43, 45.
Diğer neşri: Ducange, R.H.C.G., I (Poussine neşrinin geniş bir şerhidir). Bir diğer ne§ri: A. Reif-
ferscheid, I-II, Leipzig 1884. İngilizce tercüme ve ne§ri: E. Dawes, The Alexias of the Princess
Anna Comnena, London 1928; E.R.A. Sewter, The Alexiad of Anna Comnena, Penguin Books,
London 1969; Almanca terc. Köln 1995; Türkçe terc. Bilge Umar,lstanbul1997.
5. CEDRENUS (KEDRENOS), GEORGIOS (XI. Asır)
Kedrenos, yüksek bir Bizans memuru olan loannes Skylitzes 'in XI. Asır sonunda Theopha-
nes'i devam ettirerek yazdığı ve 811-1057 yıllan arasını içeren k:roniğinin esas kısmıru kopya et-
miştir. Skylitzes, Romanos Lakapenos'un sukutuna kadar olan devre için, özellikle Thephanes
Continuarus'tan faydalanmıştır. lmparator Nikephoros Phokas'ın sonuna kadarki dönem için
Skylitzes, Leon Diakonos'un da faydalandığı, Phokas sUlalesinin bir tür kroniği olan bir eserden
ve bunun yarunda kilise menşeli bir kaynaktan yararlanmıştır. Leon Diakonos ile Skylitzes'in, do-
layısıyla bilyük oranda Kedrenos'un kaynaklan sorununu M. Syuzyumov 1916 ve A.P. Kajdan
1961 yılında neşrettikleri eserlerinde tarsilatlı olarak izah etmişlerdir. ·
Kedrenos, Bizans-Arap savaşıarına ve bu savaşlarda Araplar'a karşı başarılı olan kuman-
danların hayat hikayelerine kitabında yer vermiştir. Türk tarihi ile ilgili olarak ise Kedrenos, Tuğ-
rul Bey'in Malazgirt kuşatması ile o dönem olaylarından, ayrıca lmparator Romanos Diogenes'in
Anadolu'yu yurt edinmeye başlamili olan Selçuklu Türkleri'ne karşı çıktığı seferlerinden bahse-
der. Mesela, Diogenes'in 1071 Malazgirt savaşındaki yenilgisini anlatırken o, eskiden beri Roma
ve Bizans imparatorlarının başlarına gelecek iyi ve kötü olayların, daha önce vukubulan bazı olay-
larla belli olduğu inancına dayanarak, Diogenes'in başı üstünden kara bir güvercinin uçmasuu,
sefer sırasında çadırının zarar görmesini ve nihayet atlarının ahırının yanmasını onun yerıileceğine
yormuşıur.
Bonn Corpus'u Kedrenos'un eserini neşretmiştir: Georgios KEDRENOS, Syrwpsis Histori-
arum, (tlljr. I. Bekker), C.S.H .B., I-II. Bonn 1839.
6. ZONARAS (1130 Civarı)
Tarihçi ve ilahiyatçı olan Zonaros XII. yüzyılın ilk yarısında yaşadı. Doğum tarihi kesin ola-
rak bilinmemekle beraber 1159'dan sonra da öldüğü sanılmaktadır. lffiparator Alekisos'un (I. Ale-
kios, 1081-1118) hizmetinde bulunmuş, fakat ardından mevkiini kaybederek (1118'den sonra) St.
Glykeria manastırına keşiş olmuştur.
En meşhur eseri olan Epitome Historion'ı (Tarihin Özeti) dünyarun yaratılışından itibaren
ele almakta ll 18 yılına kadar getirmektedir. Eser eski kaynaklara dayanmaktadır (Az olarak Atta-
liates, 976 yılından sonraki olaylar için Psellos ve arkasından da Skylitzes'i kullanmıştır). Ayrıca
zamanımıza intikal etmemiş iyi bir kaynaktan yararlanması, eserini oluştururken bağımsız ve ta-
rafsız davranması da esere büyük değer kazandırmaktadır. Aleksios dCinemi için Anna Komne-
na 'ya bağlı kalmakla beraber kendince açıklamalar yapmaktan geri durmarnı~tır.
Eser, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae'de Grekçe metin ve Latince tercümesiyle be-
raber M. Pinder tarafından 1841-1844'de 2 cilt h5.Jinde, Bütıner Wobst tarafından da 1897 yılında
yayımlanmıştır. J. Millet de S. Amew Fransızca (Clıroniques ou Annales de Jean Zonaras) çevirisi
ise 1560 yılında Lyı:m'da ve 1583 yılında Paris'te bası.J.mıştır.
Eser Byzantinische Geschichtsclıreiber d:Zisinin 16. cildi olarak 1986 yılında Militars und
H öflinge im Ringen um das Kisertum 969 hiS 1118 Nach der Chronik des Johannes Zonaras adıy-
la yayırrılanmışur.
Genel olarak Bizans tarihçileri Türkler için "Pers" tabirini kullanmaktadırlar. Psellos ile
Skylitzes ve Zonaras'ın eserlerinde de Attaleiates, Anna Komnene ve Kedrenus'ta olduğu gibi,
Türk tarihine dair bilgiler mevcuuur. Bu bilgiler arasında özellikle Selçuklular'ın Anadolu akınla-
n ve Bizans imparatorlarının bu akınlar karşısında çoğu zaman çaresiz kalarak hiçbir şey yapama- ·
dıklarına dair haberler kayıtlıdır.
714
SAYI452 L. ŞEYBAN YIL XXXVTil
Bu arada, lmparator IV. Romanos Diogenes devrinde (1068-1071) Büyük Selçuklu Sultanı
Alp Arslan'ın (1063-1072) kazandığı tınlü Malazgiıt Savaşı (26 Ağustos 1071) sonucu Anadolu
kapılarının Türkler' e tamamen açılmasıv Arıadolu'nun artık Türkler' e temelli yurt olmaya baş-
lamastru gösteren olaylar genel olarak l!J$tılmaktadır.
Aynca Kumanlar, Peçenekler gibf Türklerin zaman zaman Bizans ordusunda ücretli asker
olarak görev yaptıklarını, kimi zaman ise devlete karşı kuzeyden ve batıdan etkin şekilde saldırı
akınlan dÜZenleyerek Bizans imparatorlartru zor durumda bıraktıklartru belgeleyen olaylar ·da bu
tarihçilerin eserlerinde bulmak mümkündür.
B1BL1YOGRAFY A
ALPTEK!N, C., "Türkiye Selçuklulan", Doğuştan Günümüze Büyük Isi/im Tarihi, Esra Yayınları, VIII,
Konya 1994.
DEMIRKENT, I., Haçlı Sefer/eri, Dünya Yayınlan İstanbul 1997.
-----,I., Türkiye Selçuklu Hükiimdo.rı Sultan!. Kılıç Arslan, ITK Yayınlan, Ankara 1996.
------,I., Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi, TTK Yaymlan, I-II, Ankara 1990-1994.
------,I., "Bizans", TDV,Islôm Ansik/opedisi.
---. L, "HaçWar'', TDV,IslamAnsik/opedisi.
--------,I., "1101 Yılı Haçlı Seferleri", 1.0. E.F.O.Ç.T.A.B.D. (Prof Dr. Fikretlşıltan'a 80. Doğum Yılı Ar- manağı), İstanbul 1995.
DlMAIO, M., "Smoke in the Wind: Zonaras, Use of Philostorgius, Zosimus, John of Antioch and John of
Rhodes in his Narrative on the Neo-Flavian Emperos", Byzanıion 58 (1988), 230-255.
KAZHDAN, Alexander P., "John Zonaras", The O;iford Dictionary of Byzanıium, m, 2229.
------,"Michael Psellos", age., m, 1754-1755.
----,"John Skyliı.zes", age., m, 1914.
MERÇII.., E., Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, TTK Yayınlan, Ankara 1997.
OSTROGORSKY, G., Bizans D~vieti Tarihi, (Çev. Fikret Işıl tan), ITK Yayınlan, Ankara 1995.
ÖZAYDIN, A.-F. BAŞAR, "Fetihten Sonra Anadolu'da Kurulan tık Türk Devletleri ve Anadolu Beylikleri",
Islam Tarihi, Kayhan Yayınlan, VIII,lstanbul 1994.
PSELLOS, Mikhail, Khoronographia, (Türkçe tre. ve nşr. Işın Demirkent), TTK Yayınlan, Ankara 1992.
RUNCIMAN, S., Haçlı Seferleri Tarihi, (Çev. Fikret Işıltan), TTK Yayınlan, I-m, Ankara 1986-1992.
SEVİM, A.-E. MERÇtL, Selçuklu Devletleri Tarihi ITK Yayınlan, Ankara 1995.
SEVlM, A., "Suriye Selçuklulan", Doğuştan Günümüze Büyük Islam Tarihi, Çağ Yaymlan, VII, İstanbul
1989.
SEVİM, A., Suriye-Filistin Selçuklu Devleti Tarihi, ITK Yayınlan, Ankara 1989.
YAZI, Lütfi ŞEYBAN* SAYFASINDAN ALINTIDIR
