Tarihi Kaynakları Değerlendirme Sırası
1. Devlet Arşivleri ve Resmi Belgeler
Öncelikli kaynak: Arşiv belgeleri, tahrir defterleri, vergi kayıtları, fermanlar, resmi yazışmalar, askeri raporlar, diplomatik belgeler, meclis tutanakları.
Neden? Çünkü bunlar dönemin gerçek resmi kaydıdır ve genellikle doğruluk payı yüksektir.
2. Zamanın Resmi Tarihçileri ve O Dönemin Kaynakları
Eğer devlet arşivlerine dayanan bir tarih yazarı varsa, onun yazıları ikinci öncelikli kaynaktır. Bu yazarlar bazen yerel arşivlerden alıntı yapmış olabilirler.
Örnek: İbn Haldun'un eserleri, Osmanlı tarihçilerinin yazdıkları, Bizanslı tarihçilerin anlatıları.
3. Yerel Kaynaklar ve O Dönemin Toplumsal Kayıtları
Yerel halkın yazdığı metinler (köy kayıtları, ticaret defterleri, yerel efsaneler) faydalıdır, ancak daha sınırlı ve yanlı olabilir. Örneğin, ticaret defterleri ekonomiye dair bilgi verir, ancak halkın sosyal durumunu yansıtmayabilir.
Örnek: Köylerdeki vergi defterleri, lonca kayıtları.
4. Seyyahların Günlükleri ve Gezi Yazıları
Seyyahlar ve gezginler, genellikle zamanlarının gözlemlerini aktarır. Ancak, objektiflikten uzak olabilirler ve daha çok kişisel izlenimler sunar.
Dikkat: Seyyahların gezdikleri yerler ve dönemin sosyal yapısını anlamak için yararlı olabilir ama kayıtlara dayalı verilerle çelişiyorsa kesin bilgi sayılmaz.
Örnek: Evliya Çelebi'nin Seyahatname’si, Marco Polo’nun Asya günlüğü.
5. Popüler Anlatılar ve Yorumlar
Günümüzdeki tarih kitapları, romanlar ve belgeseller zaman zaman çok popüler olsa da, genellikle dramatize edilmiş ve yanıltıcı olabilirler. Resmi belgelerle uyumlu olduklarından emin olunmalıdır.
Örnek: Tarihi romanlar, film senaryoları, halk arasında yaygın efsaneler.
---
Kaynakların Kullanımı Hakkında Notlar:
Çelişkilerde Karar Verme: Eğer bir seyyahın yazdıkları ile devlet arşivindeki veriler çelişkiliyse, arşiv verileri esas alınmalıdır. Çünkü devlet arşivleri genellikle belgelenmiş ve denetlenmiş veriler içerir.
Yanlılık: Her kaynağın yanlı olabileceğini unutma. Seyyahlar kişisel izlenimlere dayanır ve çoğu zaman kültürel ya da ideolojik bir bakış açısıyla yazarlar. Resmi belgeler, bu tür yanlılıklardan daha bağımsızdır.
---
Sonuç:
Tarihi metin yazarken en güvenilir kaynak, devlet arşivlerinden ve resmi belgelerden alınan verilerdir. Seyyahlar ve tarihçilerin yorumları, resmi belgelere aykırı olmadığı sürece yardımcı olabilir, ancak ana kaynak olarak arşivler her zaman daha doğru ve güvenilir olacaktır.
