Karacaova: Tarih, Kimlik ve Bellek – Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Dönemi Türk ve Müslüman İskânı
Hüsnü Yazıcı
E-posta: husnuyazici64@gmail.com
Özet
Karacaova (Moglena), günümüz Yunanistan’ında Vodina (Edessa) ile Gevgeli arasında yer alan stratejik ve verimli bir ovadır. Bu çalışma, Karacaova bölgesinin Osmanlı öncesinden başlayarak Osmanlı döneminde Türk ve Müslüman iskânını incelemektedir. Bölge, Bizans döneminden itibaren Peçenek ve Kuman boylarının yerleşimine sahne olmuş, Osmanlı fethiyle birlikte Evlad-ı Fatihan politikası çerçevesinde Anadolu’dan ve Rumeli içlerinden getirilen Müslüman-Türk gruplarla yeniden iskân edilmiştir. Arşiv belgeleri, kronikler ve sözlü tarih verileri ışığında Karacaova’nın askerî, sosyal ve kültürel açıdan Türkleşme ve İslamlaşma süreci ortaya konmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Karacaova, Moglena, Türk ve Müslüman İskânı, Evlad-ı Fatihan, Osmanlı İskân Politikası.
Abstract
Karacaova (Moglena) is a strategically located and fertile plain between Vodina (Edessa) and Gevgeli in present-day Greece. This study examines the settlement of Turks and Muslims in the Karacaova region from the pre-Ottoman period through the Ottoman era. From the Byzantine period onwards, the area saw the settlement of Pecheneg and Cuman tribes, and following the Ottoman conquest, it was resettled under the Evlad-ı Fatihan policy with Muslim-Turkish groups brought from Anatolia and other parts of Rumelia. Based on archival records, chronicles, and oral history, this paper reveals the military, social, and cultural processes of Turkification and Islamization in Karacaova.
Keywords: Karacaova, Moglena, Turkish and Muslim Settlement, Evlad-ı Fatihan, Ottoman Settlement Policy.
Giriş
Bu çalışma, Karacaova bölgesinde Osmanlı öncesi ve Osmanlı dönemi boyunca gerçekleşen Türk ve Müslüman iskânını incelemektedir. Amaç, bölgedeki demografik ve kültürel yapının oluşum sürecini ortaya koymak; özellikle Osmanlı iskân politikaları çerçevesinde Karacaova’nın nasıl Türkleştirildiğini ve İslamlaştırıldığını belgelerle desteklemektir.
1. Bizans Dönemi ve Erken Türk Varlığı (11–12. Yüzyıl)
Karacaova (Moglena), 11. yüzyıldan itibaren Bizans kroniklerinde Peçenek ve Kuman boylarının yerleşim alanı olarak geçmektedir¹. Anna Komnene² ve Zonaras³, Moglena bölgesinde bu Türk topluluklarının varlığını açıkça kaydeder. Akdes Nimet Kurat⁴, Osmanlılar XIV. yüzyılda bölgeye geldiğinde bu toplulukların hâlâ Türk kimliğini koruduğunu belirtir.
2. Moglena ve Lavra Belgesi (1184)
İmparator Andronikos I Komnenos’un 1184 tarihli prostaxis belgesi⁵, Kumanların Büyük Lavra Manastırı’na ait yaylaklarda hayvanlarını otlattığını ve vergi ödediğini kaydeder. Bu durum, Kumanların Bizans’a tabi, yerleşik ve kayıtlı bir topluluk olduğunu gösterir.
3. Osmanlı Fethi ve Evlad-ı Fatihan İskânı (14. Yüzyıl Sonu)
Osmanlı fethi sonrası Karacaova, Evlad-ı Fatihan iskân politikası çerçevesinde Türk ve Müslüman unsurlarla yeniden düzenlendi⁶. Evrenos Bey komutasındaki fetih ordusu, bölgeye Anadolu’dan Türkmen gruplar ve Rumeli içlerinden Müslüman nüfus yerleştirdi. Böylece bölgenin askerî güvenliği sağlanırken tarımsal üretim artırıldı.
4. Osmanlı Dönemi Karacaova İskânı (15.–19. Yüzyıl)
Osmanlı idaresinde Karacaova, stratejik konumu gereği yoğun Türk ve Müslüman iskânına sahne olmuştur.
• Anadolu’dan gelen Konyar Türkmenleri: 16. ve 17. yüzyıllarda özellikle Konya, Karaman ve çevresinden getirilen Konyar boyları bölgeye yerleştirilmiştir. Anton Tuma, Die Türken in Europa adlı eserinde Karacaova ve çevresine Konyar Türklerinin yerleştirildiğini açıkça belirtir. Bu yerleşim ayrıca Tayyip Gökbilgin tarafından da belgelenmiştir.
• Rumeli akıncı beylerinin soyundan gelen Evlad-ı Fatihan aileleri: Osmanlı’nın fetih döneminde Rumeli’ye geçen akıncı beylerinin nesilleri Karacaova’da kalıcı köyler kurmuştur.
• Balkan içlerinden gelen Müslüman topluluklar: Osmanlı’nın Rumeli’deki diğer bölgelerinden güvenilir Müslüman nüfus Karacaova’ya getirilerek köyler yeniden canlandırılmıştır.
1720 tarihli Müdevver Defteri’ne göre Karacaova’daki 18 köyün 14’ü Evlad-ı Fatihan köyüdür (Levent Kayapınar, “Selanik Vilayeti ve Evlâd-ı Fâtihân”).
1831 tarihli Osmanlı nüfus sayımı ise bölgedeki köylerin tamamında askerî görevli veya tarım yapan Müslüman-Türk nüfusun bulunduğunu ortaya koymaktadır (Hüsnü Yazıcı, Karacaova/Karacaabad 1831 Yılı Nüfus Defteri).
5. Askerî Katkılar
Karacaova, Osmanlı ordusuna düzenli olarak asker sağlamıştır:
• 1802’de Mısır Seferi için 500 asker (C..AS.. 942–40871)¹⁶
• Balkan Savaşları öncesinde 250 piyade asker talebi
6. Vodina Camii
Fatih Sultan Mehmed Han tarafından yaptırılan Vodina Camii, Osmanlı arşiv belgelerinde H.EUM.3.Şb 27/66 numara ile kayıtlıdır¹⁷. Cami, yalnızca dini bir yapı değil, Karacaova’daki Türk ve Müslüman kimliğin simgesi olarak da önem taşımaktadır. Osmanlı döneminde vakıf gelirleriyle desteklenmiş, padişahın vakfiyesinde yer almıştır. 1919’da Yunan güçleri tarafından tahrip edilmiştir.
7. Eğitim ve İslami Kurumlar
Osmanlı döneminde Karacaova’da camiler, medreseler ve ibtidai mektepler açılmış; dini ve kültürel hayat Müslüman-Türk kimliği üzerine inşa edilmiştir.
Özellikle Notya köyünde 27 Temmuz 1893 tarihli H.13-01-1311 numaralı belgeye göre padişahın desteğiyle bir ibtidai mektep açılmış, hem maddi yardım yapılmış hem de mektebe padişahın adı verilmiştir.
20 Kasım 1892 tarihli H.EUM.5. numaralı belge ise Notya köyü ileri gelenlerinden Büyük Mustafa Bey ve Küçük Mustafa Bey’e Mecidiye Nişanı verildiğini kaydeder.
8. Öğretmen Tayinleri
• 3 Aralık 1913 (MF.MKT.): Fuştanlı öğretmen Ali Rıza Efendi, Ankara’ya tayin edildi.
• Gabrişte köyü muallimi Yusuf Ziyaeddin Efendi, Adana Karaisalı Rüştiyesi’ne atandı.
• Gastelop köyü halkı, Mahmud oğlu Hüseyin Efendi’nin tekrar muallim olarak atanmasını talep etti.
9. Sözlü Kaynaklar
• Süleyman Ilgaz (1900, Gustulup): “Gustulup Türk köyüdür. Cami, medrese, değirmen vardı. Hasan, Mehmet, Muhammed Hocalar bize Kur’an öğretti. Zengindik.” – İskender Özsoy, İki Vatan Yorgunları: Mübadele Acısını Yaşayanlar, s. …
• Ali Solmaz (1898, Kapiyani): “Bin hanelik köyümüz Türk köyüydü. 40–50 hane Hristiyan vardı. Rum, Bulgar ve Roman’dılar. Bize ‘ağa’ derlerdi. İşçi olarak çalışırlardı.” – İskender Özsoy, İki Vatan Yorgunları: Mübadele Acısını Yaşayanlar, s. …
• Abdullah Arıç (1894, Fuştan): “Fuştan Türk köyü yaklaşık 500 haneydi. Nahiye müdürümüz, Atatürk’ün eniştesi Ohrili Faik Bey’di. Yunan çeteleri köyleri yaktı. Biz bu olayları tepelerden seyrettik.” – Tercüman Gazetesi röportajı
10. Lozan Mübadele Süreci (1923–1924)
30 Ocak 1923 Lozan Antlaşması Mübadele Protokolü²⁸ ile Karacaova’daki Türk ve Müslüman nüfus mübadele kapsamında Anadolu’ya göç etti.
Sonuç
Karacaova bölgesi, hem Osmanlı öncesinde hem de Osmanlı döneminde yoğun bir Türk ve Müslüman iskânına sahne olmuştur. Osmanlı iskân politikaları sayesinde bölge hem stratejik hem de kültürel açıdan Osmanlı Rumelisi’nin güçlü bir Türk-Müslüman yerleşim alanı hâline gelmiştir. Bu miras, Lozan Mübadele Protokolü ile Türkiye’ye taşınmıştır.
Kaynakça
• Anna Komnene. Alexiad. Çev. E.R.A. Sewter. London: Penguin, 2003.
• Zonaras, Ioannes. Epitome Historiarum. Bonn: Weber, 1897.
• Akdes Nimet Kurat. Peçenek Tarihi. Ankara: TTK, 1937.
• Halil İnalcık. Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet. İstanbul: Kronik, 2016.
• Gökbilgin, Tayyib. Rumeli’de Yörükler ve Evlad-ı Fatihan. İstanbul: İÜEF, 1957.
• Tuma, Anton. Die Türken in Europa.
• Kayapınar, Levent. “Selanik Vilayeti ve Evlâd-ı Fâtihân”, Mübadil Kentler: Yunanistan, Lozan Mübadilleri Yayınları, İstanbul, 2012, s. 48-106.
• Yazıcı, Hüsnü. Karacaova/Karacaabad 1831 Yılı Nüfus Defteri. İstanbul: Yazar Yayınları, 2023.
• Osmanlı Arşiv Belgeleri: C..AS.. 942–40871; H.EUM.3.Şb 27/66; H.EUM.5.; H.13-01-1311; MF.MKT.
• Lozan Mübadele Protokolü, 1923.
• Özsoy, İskender. İki Vatan Yorgunları: Mübadele Acısını Yaşayanlar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
• Tercüman Gazetesi, Abdullah Arıç röportajı.
Yazar Hakkında (Akademik Özgeçmiş)
Hüsnü Yazıcı, 1964 yılında İstanbul, Sarıyer-Bahçeköy’de doğdu. Ticaret hayatına 1980’lerde başladı. Bahçeköy Spor Kulübü Başkanlığı, Sarıyer Spor Kulübü Yönetim Kurulu Üyeliği, iki dönem Belediye Meclis Üyeliği, DYP Belde Başkanlığı, İsmar Marketçiler Derneği Kurucu Üyeliği, Sarıyer Lozan Mübadilleri Derneği Kurucu Üyeliği görevlerinde bulundu.
1923 Lozan Mübadelesi ve Karacaova bölgesi üzerine araştırmalar yaptı; Osmanlı arşiv belgeleri ve sözlü tarih çalışmalarıyla bölge tarihi üzerine eserler verdi.
Yayınlanmış eserleri:
• Dünden Bugüne Sarıyer’in Bahçeköy’ü
• Karacaova ve Göstelup Köyü
• Karacaova/Karacaabad 1831 Yılı Nüfus Defteri
• Selanik Karacaova Bölgesi Mübadelede Köylerinden Gelen Aileler
• Karacaova: Tarih, Kimlik ve Bellek
• Selanik’ten Sarıyer’e
E-posta: husnuyazici64@gmail.com
